Anarchia – chaos czy najszersza forma demokracji ?

Pojęcie “ anarchia” bywa kojarzone najczęściej z bezprawiem i bałaganem . Wyobrażenie to, skrupulatnie podtrzymywane przez polityków oraz posłuszne im media, utrwaliło się w świadomości ludzi , przyjmujących bezkrytycznie obraz świata podsuwany przez czynniki oficjalne , kreujące rzeczywistość nas otaczającą . Słowo “anarchia” używane jest w mediach do opisywania kataklizmów, korków na drogach , wojen , aktów przemocy , czyli łączone jest z tym wszystkim, co złe i odrażające . W opracowaniu niniejszym pragnę przedstawić prawdziwy sens słowa “anarchia” , nieobciążony propagandą kół wrogo nastawionych do anarchizmu .

Już etymologia słowa “anarchia” wskazuje , iż anarchia to nie chaos i brak organizacji, lecz wyeliminowanie z życia społecznego centralistycznych i odgórnych form organizacji, słowo to bowiem ( wywodzące się z greki od αναρχος , znaczΉcego “ bez najwyższej władzy”) składa się z dwóch części ; ze słowa “ -archia” oznaczającego odgórną , a zatem scentralizowaną formę rządów oraz ze słówka “an” czyli zaprzeczenia, które można tłumaczyć jako “ nie”, “ bez” . Innymi słowy anarchia oznacza zorganizowanie społeczeństwa bez scentralizowanej władzy, jest ona zatem radykalnie zdecentralizowaną , a co się z tym wiąże, oddolną formą organizacji społeczeństwa . Zdaniem anarchistów scentralizowana, odgórna władza, w większym lub mniejszym stopniu, ale jednak zawsze pozostaje poza kontrolą społeczną , wyobcowując się ze swego ludu . Godność człowieka polega tymczasem na tym, iż powinien być on podmiotem a nie przedmiotem zdarzeń . Bycie podmiotem oznacza możliwość wpływania przez jednostkę na swoje życie i na otaczającą rzeczywistość, oznacza swobodę w kształtowaniu własnej egzystencji , świata i w decydowaniu o sobie. Bycie przedmiotem polega natomiast na tym , iż o moim życiu , czy o pewnych aspektach mojego życia decyduje odgórnie ktoś inny , w związku z czym tracę w części lub w całości swoją podmiotowość ( możliwość decydowania o sobie). Wychodząc z tych założeń anarchiści poddają krytyce wszelkie scentralizowane formy władzy politycznej i gospodarczej. Krytyka ta obejmuje zarówno państwa totalitarne, w których jednostka traci prawie całkowicie swą podmiotowość ( człowieczeństwo ),jak i państwa o ustroju demokracji parlamentarnej , w jakich obywatel posiada co prawda większy wpływ na swoje życie niż w państwach totalitarnych , ale nie jest to wpływ na tyle wielki , aby można było mówić o pełnej podmiotowości polityczno – społecznej wszystkich obywateli .

Anarchiści krytykują demokrację parlamentarną z następujących powodów :Po pierwsze, demokracja parlamentarna jest typem demokracji przedstawicielskiej , co oznacza , iż jednostka ma udział w życiu społeczno-politycznym państwa głosując na swoich przedstawicieli, polityków skupionych w różnych partiach. Obserwując jednak życie polityczne jasno widać, iż partie zmieniają swoje programy w trakcie gry parlamentarnej , łączą się w nowe ugrupowania przyjmując nowe założenia , w końcu poszczególni posłowie potrafią przechodzić z jednego ugrupowania do drugiego . Wyborcy nie mają więc nigdy gwarancji, iż ci którzy mieli reprezentować ich interesy w parlamencie, dotrzymają przedwyborczych obietnic, nie mają też skutecznych środków aby wyegzekwować dotrzymanie tych obietnic . Owszem , w następnych wyborach mogą głosować na kogoś innego , znów jednak bez gwarancji , że kolejni wybrańcy będą realizować swoje obietnice . Ostatecznie zatem, tylko od łaskawości polityków zależy to , czy zrealizują swe obietnice , co oznacza , iż wpływ jednostki na sytuację w państwie jest ograniczony , ograniczona jest więc także podmiotowość jednostki .

Po drugie, demokracja przedstawicielska z uwagi na swoją specyfikę , może zaproponować elektoratowi zaledwie kilka ugrupowań mających realne szanse na wejście do parlamentu . Zawęża to propozycje zorganizowania życia społeczno – politycznego do kilku programów , a co za tym idzie , propozycje te nie są w stanie wyczerpać różnorodności poglądów i potrzeb obywateli . W dniu wyborów bardzo wielu ludzi głosuje nie na tych , z którymi się identyfikuje , ale na ugrupowania o programach możliwie najbardziej zbliżonych do ich poglądów . Wyborca oddając głos na program częściowo zbliżony do jego oczekiwań jest też tylko częściowo reprezentowany w parlamencie i częściowo jest też podmiotem zdarzeń .

Po trzecie , z kilku ugrupowań wchodzących do parlamentu tylko nieliczne są w stanie utworzyć rząd . W ten sposób następuje ponowne zawężenie propozycji organizacji społeczeństwa . Rząd reprezentuje – o ile w ogóle reprezentuje - jedynie tą część elektoratu , która poparła ugrupowania wchodzące w jego skład . Pozostała część głosujących i tych nie głosujących zostaje podporządkowana przedstawicielom części społeczeństwa i to często części stanowiącej mniejszość społeczeństwa , bowiem w demokracjach parlamentarnych elektorat ugrupowań rządzących najczęściej nie przekracza pięćdziesięciu procent ogółu społeczeństwa . Z pogwałceniem oczywistych zasad matematyki mówi się jednak , iż demokracja parlamentarna jest demokracją większościową , oznacza to na przykład , iż zgodnie z prawami matematyki głoszonej przez polityków i ich popleczników 40 % jest większe od 60% . ( ?! ) . Ciekawe , że większość ludzi nie zwraca nawet uwagi na te słowne manipulacje . Zdarza się także , że w parlamencie tworzy się rząd mniejszościowy , czyli taki, który nie tylko reprezentuje mniejszą część społeczeństwa , ale nie posiada nawet połowy posłów w parlamencie. Mimo tego demokracja taka nadal jest podobno demokracją większościową. Nie trzeba się zbyt intensywnie zastanawiać, aby dojść do wniosku, iż określanie demokracji parlamentarnej jako większościowej jest zwykłą mistyfikacją . Przyjmijmy jednak nawet, iż ideał demokracji parlamentarnej zostaje osiągnięty , i że ugrupowania rządzące poparła ponad połowa społeczeństwa . Czy rząd stworzony przez te ugrupowania jest upoważniony do narzucania swojej woli pozostającej w mniejszości reszcie społeczeństwa ? Odpowiedz anarchistów jest przecząca z dwóch zasadniczych powodów. Po pierwsze, większość nie musi mieć racji , a nawet może wyraźnie błądzić ( np. większość popierająca Hitlera wyraźnie błądziła ) . Po drugie, narzucanie przez większość swojej woli może zmusić przedstawiciela mniejszości do podjęcia działań nie leżących w jego interesie, a nawet może naruszyć sumienie jednostki , która na przykład nie chce finansować ze swoich podatków czegoś co uważa za moralnie złe .

Kolejny zarzut pod adresem scentralizowanej organizacji społeczeństwa wysuwany przez anarchistów polega na stwierdzeniu, iż państwo ze swoimi wszystkimi urzędnikami zbyt wiele kosztuje podatnika , aby jego utrzymanie dla przeciętnego obywatela było opłacalne . Oddalenie władz państwowych od obywatela udaremnia oddolną kontrolę przez osoby płacące podatki nad przepływem środków płatniczych, które niejednokrotnie rozpływają się gdzieś w kieszeniach urzędników .

Jak zatem powinno być zorganizowane społeczeństwo , aby jednostka mogła zachować swoją podmiotowość ? Jeśli jednostka ma mieć rzeczywisty wpływ na swoje i społeczeństwa życie musi funkcjonować w obrębie demokracji bezpośredniej , czyli takiej , w której ona sama będzie mogła zabierać głos i uczestniczyć w głosowaniach , bez pośrednictwa przedstawicieli . Demokracja taka może jednak mieć miejsce jedynie w obrębie społeczności lokalnej , gminy na tyle małej, aby każdy jej członek mógł zabierać głos na zgromadzeniach jej członków i osobiście brać udział w podejmowaniu uchwał oraz na tyle dużej , aby mogła być ona samowystarczalna finansowo . Członkowie społeczności lokalnej zostają wyposażeni we wszystkie kompetencje władz centralnych, które w związku z tym przestają być potrzebne. Gmina sama staje się zatem ciałem ustawodawczym i wykonawczym. Władza istnieje więc nadal, ale zostaje rozsiana pomiędzy członków gminy, zostaje zdecentralizowana , jest to władza bez centrum , w której każda jednostka jest uczestnikiem władzy, jest to anarchia . Dobra materialne wytworzone przez społeczność lokalną powinny w całości pozostać we władaniu jednostek – członków gminy , ponieważ wspólnota lokalna potrafi lepiej je spożytkować niż oddaleni od społeczności lokalnej urzędnicy z władz centralnych , wydający znaczną część wypracowanych przez ludzi dóbr na własne potrzeby . Poza tym , przepływ dóbr materialnych znacznie lepiej jest kontrolować w małej społeczności niż w rozrośniętej machinie państwowej . Dzięki temu jednostka uzyska wpływ na to , co dzieje się z owocami jej pracy . W celu realizacji projektów wykraczających poza ramy wspólnoty lokalnej , poszczególne gminy mogą łączyć się -w zależności od potrzeb- w federacje gmin , powołując zespoły koordynacyjne, koordynujące stojące przed federacją zadania . I tak na przykład gminy przez których terytorium przechodzą drogi i linie kolejowe powołają ( zatrudnią ) grono ekspertów ( firmę ) zajmujących się transportem . Jeśli członkowie poszczególnych gmin doszliby do wniosku na zebraniu członków gminy , iż nie są zadowoleni z jakości usług świadczonych przez opłacanych przez siebie ekspertów, mogliby wtedy-po uprzedniej konsultacji z innymi społecznościami lokalnymi- zatrudnić nową grupę ekspertów. Wysokość zarobków oraz ilość osób pracujących w takich grupach byłaby ustalana przez gminy. Komórki koordynujące federacji nie posiadałyby więc kompetencji dawnych władz centralnych , gdyż wszelkie decyzje podejmowane byłyby oddolnie w społecznościach lokalnych, konsultujących je następnie między sobą . Komórki te byłyby zatem raczej rodzajem firm usługowych realizujących postanowienia sfederowanych gmin . W ten sposób tabuny urzędników z ministerstwa transportu ( i innych ministerstw) stałyby się zbędne , a ludzie mogliby na bieżąco rozliczać dokonania zatrudnionych przez siebie fachowców , nie bojąc się , iż w przypadku okazania niezadowolenia zastaną spałowani przez opłacaną z ich podatków policję , która jest obecnie dość często używana przez władzę , wtedy gdy podatnicy składają reklamację rządowi z nieudolnie wykonywanych przez niego usług .

Jak widać anarchia nie jest bynajmniej chaosem i bezprawiem , ale najszerszą formą demokracji , takiej demokracji , w której jednostka posiada wpływ na swoje życie, uczestnicząc bezpośrednio w procesie ustawodawczym i wykonawczym . Mając natomiast bezpośredni wpływ na rzeczywistość społeczno- polityczną , jednostka nie jest przedmiotem, ale podmiotem zdarzeń .

Rafał Wieniawa

Osoby pragnące zapoznać się bliżej z myślą anarchistyczną odsyłam do następujących pozycji wydawniczych : Daniel Grinberg , Ruch anarchistyczny w Europie Zachodniej 1870 – 1914 , Warszawa 1994 ( PWN ) . , Richard Sylvan , Anarchizm , w : Przewodnik po współczesnej filozofii politycznej, Warszawa 1998 ( KiW ) , s. 283 – 321 . W pozycjach ww. zamieszczona jest dokładna bibliografia prac poświęconych anarchizmowi .