Słowo "anarchia" i słowo "anarchizm"
wiatrak, Śro, 2012-10-03 11:19
Publicystyka
Co znaczy słowo "anarchia"?
Słowo "anarchia" pochodzi z greki, przedrostek an- (lub a- przed spółgłoskami) znaczy "nie", "niedostatek...", "nieobecność..." albo "brak...", zaś rdzeń archos znaczy "władca", "kierownik", "wódz", "opiekun" lub "autorytet". Lub, jak to ujął Piotr Kropotkin, Anarchia wywodzi się z greckich słów, oznaczających "przeciwko władzy" [Wspomnienia rewolucjonisty].
Podczas gdy greckie słowa anarchos i anarchia często są przedstawiane w znaczeniu "nieposiadanie rządu" lub "istnienie bez rządu", jak możemy zauważyć, to ścisłe, oryginalne znaczenie anarchizmu nie ograniczało się po prostu do "braku rządu". "An-archia" znaczy "bez władcy", lub bardziej ogólnie, "bez władzy", i to właśnie w takim ujęciu anarchiści zawsze używali tego słowa. Na przykład, odnajdujemy argumenty Kropotkina, że anarchizm "atakuje nie tylko kapitał, ale także główne źródła potęgi kapitalizmu: prawo, władzę i Państwo". [Op. Cit.] Dla anarchistów, anarchia oznacza "niekoniecznie brak porządku, jak się powszechnie przypuszcza, ale brak panowania" [Benjamin Tucker, Zamiast książki]. Toteż David Weick znakomicie to streszcza:
"Anarchizm może być rozumiany jako ogólna społeczna i polityczna idea, która wyraża zaprzeczenie wszelkiej władzy, zwierzchności, dominacji, i hierarchicznych podziałów, oraz wolę ich rozłożenia. . . Anarchizm jest dlatego czymś więcej niż działalnością antypaństwową . . . [nawet gdy] rząd (państwo) . . . pozostaje, w odpowiednich proporcjach, centralnym obiektem anarchistycznej krytyki" [Odkrywanie anarchii na nowo].
Z tego powodu, anarchizm jest ruchem skierowanym raczej przeciwko hierarchii, niż czysto antyrządowym lub antypaństwowym. Dlaczego? Ponieważ hierarchia jest strukturą organizacyjną, która ucieleśnia władzę. A skoro państwo jest "najwyższą" formą hierarchii, anarchiści są, z definicji, antypaństwowi; ale to nie jest wystarczająca definicja anarchizmu. To oznacza, że prawdziwi anarchiści są przeciwko wszystkim formom organizacji hierarchicznej, nie tylko państwu. W słowach Briana Morrisa:
"Termin anarchia pochodzi z greckiego, i zasadniczo znaczy "brak władcy". Anarchiści są ludźmi, którzy odrzucają wszystkie formy rządu i władzy represyjnej, wszystkie formy hierarchii i dominacji. Dlatego przeciwstawiają się temu, co meksykański anarchista Flores Magon nazwał "mroczną trójcą" -- państwu, kapitałowi i Kościołowi. Anarchiści są więc zarówno przeciwko kapitalizmowi, jak i państwu, a także wszelkim formom władzy religijnej. Ale anarchiści także pragną ustanowić, czy też spowodować za pomocą różnorakich środków, warunki anarchii, to jest zdecentralizowanego społeczeństwa bez zniewalających instytucji, społeczeństwa zorganizowanego poprzez federację dobrowolnych stowarzyszeń" ["Antropologia a anarchizm" Anarchy: A Journal of Desire Armed, no. 45, p. 38].
Odwoływanie się do "hierarchii" w tym kontekście jest dość niedawnym ujęciem sprawy -- "klasyczni" anarchiści tacy jak Proudhon, Bakunin i Kropotkin wprawdzie używali tego słowa, ale rzadko (zazwyczaj woleli mówić o "władzy", używanej jako skrót pojęcia "władza autorytarna"). Jednakże z ich pism jasno wynika, że ich filozofia była skierowana przeciwko hierarchii, przeciwko jakiejkolwiek nierówności w dziedzinie władzy lub przywilejów między jednostkami. Bakunin mówił właśnie o tym, kiedy atakował "oficjalną" władzę, ale bronił "naturalnego wpływu" oraz gdy powiedział:
"Czy chcecie uczynić niemożliwym, aby ktokolwiek uciskał swego bliźniego? Więc zapewnijcie, by nikomu nie było wolno posiadać władzy" [Polityczna filozofia Bakunina].
Jak stwierdza Jeff Draughn, "chociaż zawsze stanowiło ukrytą część "rewolucyjnego planu", to dopiero ostatnio to szersze pojęcie walki z hierarchią pojawiło się w wyraźniej w rozważaniach. Niemniej jednak, jego korzeń jest jasno widoczny w greckim źródle słowa 'anarchia'" [Między anarchizmem a libertarianizmem: określanie nowego ruchu].
Podkreślamy, że to przeciwstawianie się hierarchii nie jest, dla anarchistów, ograniczone tylko do państwa i rządu. Obejmuje ono wszystkie autorytarne stosunki gospodarcze i społeczne, jak również i polityczne, szczególnie te powiązane z kapitalistyczną własnością i pracą najemną. Można to ujrzeć w tezie Proudhona, że "Kapitał . . . na niwie politycznej jest analogiczny do rządu . . . Ekonomiczna idea kapitalizmu . . . [i] polityka rządu lub władzy. . . [są] identyczne . . . [i] połączone na różne sposoby. . . Co kapitał czyni pracy . . . państwo [robi to samo] z wolnością. . ." [cytowane przez Maxa Nettlaua, Krótka historia anarchizmu]. Dlatego widzimy, jak Emma Goldman przeciwstawia się kapitalizmowi, ponieważ obejmuje on sprzedawanie własnej pracy przez ludzi, zapewniając w ten sposób, że "skłonności i osądy robotnika są podporządkowane woli pana" [Mówi czerwona Emma]. Czterdzieści lat wcześniej Bakunin poczynił takie same spostrzeżenia, gdy twierdził, że w obecnym systemie "robotnik sprzedaje swoją osobę i swoją wolność na określony czas" kapitaliście w zamian za płacę [Op. Cit.].
Tak więc "anarchia" znaczy dużo więcej niż tylko "brak rządu", bo oznacza opozycję wobec wszelkich form organizacji autorytarnej i hierarchii. Według Kropotkina, "źródło początków anarchizmu w społeczeństwie. . . [polega na] krytyce. . . organizacji hierarchicznych i autorytarnych koncepcji społeczeństwa; i. . . na analizie tendencji, które są widoczne w postępowych ruchach ludzkości" [Wspomnienia rewolucjonisty]. Więc wszelkie próby zapewniania, że anarchia jest wyłącznie antypaństwowa, są przekręcaniem tego słowa i sposobu, w jaki było ono dotychczas używane przez ruch anarchistyczny. Jak uzasadnia Brian Morris, "gdy ktoś bada pisma klasycznych anarchistów. . . jak również charakter ruchów anarchistycznych. . . to jest jasno widoczne, że one nigdy nie miały tak ograniczonych horyzontów [występowania tylko przeciwko państwu]. Zawsze rzucały wyzwanie wszelkim formom władzy i wyzysku, i były w równym stopniu krytyczne wobec kapitalizmu i religii, jak wobec państwa" [Op. Cit.].
I wreszcie, stwierdzając oczywiste, anarchia nie oznacza chaosu, ani też anarchiści nie pragną stworzyć chaosu ani nieporządku. Zamiast tego, życzymy sobie stworzenia społeczeństwa opartego na wolności osobistej i dobrowolnej współpracy. Mówiąc inaczej, porządku ustalanego oddolnie w górę, a nie bałaganu narzucanego odgórnie w dół przez władze.
Co znaczy słowo "anarchizm"?
Cytując Piotra Kropotkina, Anarchizm jest "bezpaństwowym systemem socjalizmu" [Wspomnienia rewolucjonisty]. Inaczej, "zniesieniem wyzysku i ucisku człowieka przez człowieka, a więc zniesieniem własności prywatnej [tj. kapitalizmu] i rządu" [Errico Malatesta, "Ku anarchizmowi" w Człowiek!]
Anarchizm, z tego wniosek, jest teorią polityczną, która zmierza do stworzenia społeczeństwa bez politycznych, gospodarczych i społecznych hierarchii. Anarchiści utrzymują, że anarchia, nieobecność władców, jest zdolną do życia formą sytemu społecznego i w ten sposób sprawdza się na rzecz maksymalizacji wolności osobistej i równości społecznej. Widzą cele wolności i równości jako wzajemnie się podtrzymujące. Lub, według sławnej sentencji Bakunina:
"Jesteśmy przekonani, że wolność bez Socjalizmu to przywilej i niesprawiedliwość, i że Socjalizm bez wolności to brutalność i niewolnictwo" [Filozofia polityczna Bakunina].
Dzieje ludzkiego społeczeństwa udowadniają słuszność tego stanowiska. Wolność bez równości jest wolnością tylko dla potężnych, zaś równość bez wolności jest niemożliwa i może być tylko usprawiedliwieniem niewolnictwa.
Chociaż istnieją różne odmiany anarchizmu (od anarchoindywidualizmu do anarchokomunizmu -- w celu zapoznania się z dokładniejszymi szczegółami zobacz sekcję A.3), to rdzeń ich wszystkich stanowiły zawsze dwa wspólne stanowiska -- przeciwstawianie się rządowi i przeciwstawianie się kapitalizmowi. Wedle słów anarchoindywidualisty Benjamina Tuckera, anarchizm upiera się przy "zniesieniu Państwa i zniesieniu lichwy; by nie było już rządów człowieka nad człowiekiem, ani wyzysku człowieka przez człowieka" [cytowane w Rdzennie amerykański anarchizm - studia nad lewicowym amerykańskim indywidualizmem Eunice Schuster]. Wszyscy anarchiści uważają zyski, odsetki i dzierżawy za lichwę (tj. za wyzysk) i przez to zwalczają je oraz warunki, które je tworzą, w równym stopniu, w jakim występują przeciw rządowi i państwu.
Ogólniej, słowami L. Susan Brown, "jednoczącym ogniwem" w obrębie anarchizmu "jest powszechne potępienie hierarchii i dominacji i chęć walki o wolność ludzkiej jednostki" [Polityka indywidualizmu]. Dla anarchistów, osoba nie może być wolna, jeśli pozostaje podległa państwu lub władzy kapitalisty.
Tak więc Anarchizm jest teorią polityczną, która zaleca stworzenie anarchii, społeczeństwa opartego na zasadzie "żadnych władców". Ażeby to osiągnąć, "na równi ze wszystkimi socjalistami, anarchiści utrzymują, że prywatna własność ziemi [jeśli samemu się jej nie uprawia - przyp. tłum.], kapitału i maszyn przeżyła już swój czas; że jest skazana na zanik: i że wszystkie środki produkcji muszą stać się, i staną, wspólną własnością społeczeństwa, i będą zarządzane wspólnie przez wytwórców dóbr. I. . . utrzymują, że ideałem organizacji politycznej społeczeństwa jest taki stan rzeczy, w którym funkcje rządu są ograniczone do minimum. . . [i], że ostatecznym celem społeczeństwa jest zniesienie funkcji rządu do zera -- to jest doprowadzenie do społeczeństwa bez rządu, do an-archii" [Piotr Kropotkin, Op. Cit.]
A więc anarchizm jest zarówno pozytywny, jak i negatywny. Analizuje i krytykuje obecne społeczeństwo, a jednocześnie oferuje wizję potencjalnego nowego społeczeństwa -- społeczeństwa, które maksymalizuje oczywiste ludzkie potrzeby, zaprzeczane przez obecne społeczeństwo. Te potrzeby, wyrażając się najprościej, to wolność, równość i solidarność, które zostaną omówione w sekcji A.2.
Anarchizm łączy krytyczną analizę z nadzieją, ponieważ, jak wskazał Bakunin, "pęd do niszczenia jest twórczym pędem". Nikt nie może zbudować lepszego społeczeństwa bez zrozumienia, co jest złego w obecnym.
