Organizacje anarchistyczne po Rewolucji Październikowej

Ludu powstań! Socjaldemokratyczni krwiopijcy gnębią ciebie. Ci, którzy przedtem krzyczeli za wolnością, braterstwem i równością teraz czynią straszną przemoc!

Wszędzie widzimy tylko krew, jęki, łzy i przemoc… Ludu, musisz powstać! (…) Zniszcz wszystkich wyzyskiwaczy! Stwórz sam sobie szczęście i wolność (…) nie daj się gnębić nikomu (…) Powstań! Stwórz Anarchię i Komunę. (Apel Briańskiej Federacji Anarchistów, lipiec 1918)

Nigdy nie było tak wielkiego podziału między wyzyskiwaczami i wyzyskiwanymi.
(„Anarchia” Nr. 1, 29..02.1919)

Anarchiści asystujący w październiku 1917 przy niszczeniu młodego Państwa Dwuwładzy świadomi byli państwotwórczych tendencji bolszewików. Przerażenie ogarnęło anarchistów już w kilka dni po przewrocie. Bolszewicy stworzyli centralny urząd – Radę komisarzy Ludowych, złożoną głównie z członków własnej partii. Było to zdruzgotanie anarchistycznych pryncypiów „Władzy w miejscu”. Pryncypia te, co trzeba wyraźnie podkreślić, były uznawane za swoje przez zdecydowaną większość ludności w Rosji. Ludność to nie broniła Rządu Tymczasowego, ponieważ łamał on zasadę „cała władza w ręce lokalnych sowietów”. Tworzenie scentralizowanej administracji państwowej zaskoczyło wszystkich. Marynarze kronsztadzcy w kilka dni po powstaniu Rady Komisarzy Ludowych ogłosili, że jeśli Rada zdradzi rewolucję, to oni otoczą Smolny (siedziba bolszewików), tak jak przed tym otoczyli Pałac Zimowy 2 listopada 1917 r. bolszewicy ogłosili „Deklarację Praw Narodów Rosji”. Według autorów deklaracji, każdy naród wchodzący w skład Rosji ma prawo konstruować własną państwowość. Dla anarchistów oznaczało to przejście od zasad antypaństwowego internacjonalizmu do idei państwotwórczych.

Do niezwykle skomplikowanej sytuacji doszło w zarządzaniu przemysłem. 3 listopada 1917 r. bolszewicy przeprowadzili dekret o kontroli robotniczej. Kontrola robotnicza miała poparcie robotników i ideowych anarcho-syndykalistów. Ale już 1 grudnia 1917 r. powstaje Najwyższa Rada Ekonomiczna. Ciało to wchłania w siebie Wszechrosyjską Radę Robotniczej Kontroli, Bolszewikom chodziło tutaj o zastąpienie kontroli robotniczej, kontrolą państwową. Nie było to zadaniem łatwym. System komitetów fabrycznych był bardzo wygodny dla robotników i oznaczał nielimitowaną ich wolność. Bolszewicy skoncentrowali się na propagandzie i wprowadzeniu zasad „żelaznej dyscypliny” pracy. Związki Zawodowe otrzymały zadania zastąpienia robotniczej kontroli państwową.

Walka o syndykalizację przemysłu
Na 1 Wszechrosyjskim Zjedzie Związków Zawodowych 7-14 stycznia 1918 r. anarcho-syndykaliści ponoszą klęskę. Popiera ich zdecydowana większość robotników, ale na zjedzie stanowią niewielki procent Sali. Na Sali wśród 416 delegatów jest tylko 6 anarcho-syndykalistów! Zagadnienie kontroli robotniczej stanowi w dyskusji dodatek do sporu o istotę rewolucji rosyjskiej. Bolszewicy przedstawiają swoją koncepcję kontroli Przemysłu, planu gospodarczego i państwowego aparatu związków zawodowych. Udaje im się przeprowadzić uchwałę o przemianie komitetów fabrycznych w organy związków Zawodowych. Niezwykle rzuca się tutaj w oczy leninowski pragmatyzm. Jeszcze niecały rok wcześniej bolszewicy wraz z syndykalistami przegłosowali coś wręcz przeciwnego. Wtedy celem głównym było niszczenie Rządu Tymczasowego, a teraz bolszewicy sami tworzą rząd. Zjazd określił, że robotnicza kontrola nie jest przejściem zakładów pracy w ręce robotników, ale stanowi system regulacji w ogólnym planie gospodarczym. Po raz pierwszy (jeśli nie liczyć niemieckiego systemu produkcji z I Wojny Światowej) pojawia się rozbudowa ideologia produkcji planowanej centralnie.

Białe armie interwencyjne były w stadium organizacji i przez cały 1918 r. nie wykazywały aktywności przez co dały bolszewikom czas na stabilizacje. Wojna domowa rozpoczęła się na dobre dopiero po zakończeniu działań Ententy na Zachodzie, co umożliwiło przysłanie Białym broni. Uchwała Najwyższej Rady Aliantów o interwencji w Rosji zapada 2 lipca 1918 r. Interwencja spowodowana jest podpisaniem przez Rosję pokoju z Niemcami 3 marca 1918 r. Pokój ten umożliwił Niemcom przerzucenie armii na Zachód. Drugą przyczyną interwencji był bolszewicki dekret o kasacji pożyczek udzielonych Rosji Czarskiej. Dekret ten wprawił w osłupienie nawet zachodnie partie robotnicze, Alianci od początku przerzucili ciężar walki na ideowe armie ochotnicze. W zasadzie trudno mówić o interwencji zachodniej, jeśli alianci stali tylko na przyczółkach, a walczyli ochotnicy rosyjscy. Pod koniec 1918 r. armie ochotnicze gotowe były do działania. Generalny atak rozpoczęto dopiero na początku 1919 r. Armie ochotnicze wałczyły z różnych, często sprzecznych ze sobą, pobudek. Część chciała restauracji caratu, część ochotników była ideowymi socjalistami. Mimo wspólnych ofensyw armie te nie stanowiły zwartych całości. Wszystkie możliwe kierunki polityczne (oprócz anarchistów i lewych eserów) walczyły z bolszewikami. Większość anarchistów obserwując krzepnięcie władzy państwowej odchodziła od bolszewików. Grupy antybolszewickie rosną systematycznie w siłę. „Buriewiestnik” Piotrogrodzkiej Federacji Grup Anarchistycznych miał pod koniec 1917 r. 30 tysięcy stałych czytelników. „Buriewiestnik” przeciwstawiał leninowskiej koncepcji społeczeństwa ideę Komuny Paryskiej. Apollon Karelin nawoływał do niewykonywania poleceń komisarzy ludowych i do tworzenia „drugiej Komuny Paryskiej”. Jednocześnie z odradzaniem się anarchio-komunizmu powstaje nowy kierunek: Panarchizm. Założycielami Panarchizmu byli bracia A.L. i VJL Gordin. Bracia Gordin uważali się w swym antyintelektualizmie za kontynuatorów „Beznaczalia”. W 1917 r. bracia Gordin organizacją w Piotrogrodzie i Moskwie Unię Pięciu Wyzyskiwanych. Tych pięciu wyzyskiwanych to: Robotnik, Mniejszość Narodowa, Kobieta, Młodość, Jednostka. Wyzyskiwanym odpowiada pięć instytucji wyzyskujących, są to: Kapitalizm, Państwo kolonialne, Rodzina, Szkoła i Wychowanie.

Komisarokracja
Teoretyczne rozejście się bolszewizmu i anarchizmu nastąpiło wraz z ugruntowaniem się pojęcia „komisarokracji”. Słowo to weszło w obieg głównie po marcu 1918 r. kiedy to przeniesiono stolicę Rosji do Moskwy. Do Moskwy przeniosły się grupy i gazety, np. codzienne pismo Moskiewskiej Federacji Grup Anarchistycznych „Anarchia”. W federacji działali głównie bracia Gordin, Apollon Karelin, Aleksei Borowoi i Lew Czernyi (znany poeta anarchio-indywidualista). Federacja odrzuciła metody nielegalnej działalności i ekspropriacji, z wyjątkiem wywłaszczania domów. Dzięki propagandzie Federacji weszło w obieg słowo komisarokracja (komisarderżawie). Na komisarokrację składało się: stworzenie Czeka, Deklaracje Praw Narodów Rosji, powołanie do życia Rady Komisarzy Ludowych, nacjonalizacja banków i ziemi oraz podporządkowanie komitetów fabrycznych państwu. Koncentracja władzy oznacza powrót despotyzmu w trudniejszych do zwalczania formach. Moskiewska Federacja nawoływała do zlikwidowania władzy bolszewików na rzecz decentralizacji i stanu bezpaństwowego. Napięta sytuację jeszcze bardziej skomplikowało podpisanie po długich negocjacjach 3 marca 1918 r. układu pokojowego z Niemcami w Brześciu Litewskim.

Anarchiści zaatakowali układ, żądając prowadzenia rewolucyjnej wojny z niemieckim imperializmem. Na zebraniu sowietu 23 lutego 1918 r. Aleksandr Ge powiedział „Anarcho-komuniści proklamują terror i walkę partyzancka na dwa fronty. Jest lepiej umierać dla światowej rewolucji socjalnej niż żyć jako rezultat układu z niemieckim imperializmem”. 14 marca 1918 r. na Czwartym Zjeździe Sowietów Aleksander Ge i trzynastu anarchistów głosowało przeciwko Niemcom.

Represje i walka
Wypadki w Moskwie w lutym-kwietniu 1918 r. doprowadziły do całkowitego zerwania z bolszewikami. Zerwanie to można datować od antyanarchistycznej akcji bolszewików w nocy 11/12 kwietnia 1918 r. w Moskwie. Już na początku 1918 r. lokalne kluby Federacji Anarchistów Moskiewskich zorganizowały oddziały „Czarnej Gwardii” i dokonały ekspropriacji wielu budynków. Czarna Gwardia częściowo wyzwoliła się spod wpływów Federacji i rozpoczęła akcje na własną rękę. Czarna Gwardia posiadała kilkadziesiąt ufortyfikowanych siedzib w Moskwie i była doskonale uzbrojona w broń automatyczną i granaty. Pretekstem do akcji przeciwko Gwardii był atak anarchistów na samochód reprezentanta amerykańskiego Czerwonego Krzyża 9 kwietnia 1918 r. w nocy 11/12 kwietnia 1918 r. oddziały Czeka znienacka zaatakowały i zajęły 26 Klubów Czarnej Gwardii. Zginęło kilkudziesięciu ludzi aresztowano ponad 500. Kilka dni wcześniej bolszewicy zamknęli tymczasowo „anarchię”. Po ataku na Czarną Gwardię Aleksander Ge złożył protest w sowiecie. Odpowiedziano mu, że uderzono nie w anarchistów ideowych, lecz w elementy kryminalne. Ten leninowski typ argumentacji powtarzać się będzie już zawsze, nawet gdy aresztowani będą słynnymi na cały świat intelektualistami jak np. Lew Czernyi czy Apollon Karelin. Noc kwietniowa była sygnałem do aresztowań w całej Rosji. Anarchiści spełnili już swe destrukcyjne zadanie przeciwko Rządowi Tymczasowemu, a teraz występują przeciwko Radzie Komisarzy Ludowych. Należy ich zniszczyć.

W maju 1918 r. zamknięto „Buriewiestnik”, ”Gołos Truda”, „Anarchię” i większość innych gazet. Latem 1918 r. Czeka wzmocniło się prowadząc akcję przeciwko terrorystom eserowcom. Dla anarchistów Czeka oznacza powrót kontrrewolucji groźniejszej, niż ta z 1906-1907 r. Niedobitki „Czarnoje Znamja” i „Beznaczalja” łączą się w desperackie grupy „Śmierć” i „Huragan”. Organizacje te prowadzą samobójcze walki, będące powieleniem akcji z rewolucji 1905 r. W lecie 1918 r. większość anarchistów występuje z totalnym atakiem na dwa fronty: na bolszewizm i „białą alternatywę”. Bojowe oddziały, podobnie jak w 1905 r. powstają na Ukrainie i w południowej Rosji. W Symferpolu formułują się Oddziały Partyzanckie Morza Czarnego, a w Jekaterinosławiu formułują się Oddziały Partyzanckie Morza Czarnego, a także Oddziały Partyzanckie im. M.A. Bakunina. Partyzanci proklamują „nową erą dynamitu”. W Moskwie Lew Czernyi, Kazimir Kowalewicz i Petr Sobolew tworzą grupę Podziemnych Anarchistów. Wydają w 1919 r. dwa numery pisma ”Anarchia”, gdzie ogłoszono bolszewizm największą tyranią w historii ludzkości.

Podziemni Anarchiści, wraz z lewymi eserowcami, podłożyli bombę w Komitecie Kompartii na ulicy Leontiewa w Moskwie. Eksplozja zabiła dwanaście osób i raniła kilkadziesiąt, a wśród nich Bucharina oraz naczelnych redaktorów „Prawdy” i „Izwiestii”. Po wybuchu nastąpiły pierwsze masowe aresztowania anarchistów.

Bolszewicki Lewiatan
Podczas zmagania się terroru Czeki z akcjami zbrojnymi anarcho-komunistów, odżyła na nowo dyskusja między syndykalistami i terrorystami. W sierpniu 1918 r. I Wszechrosyjska Konferencja Anarcho-Syndykalistów w Moskwie zaatakowała metody terrorystów. Określono je jako nieskuteczne i demoralizujące masy. Jednocześnie jednak uderzono w model bolszewicki, proponując zastąpienie Rady Komisarzy Ludowych federacją wolnych sowietów. Krytykowano ostro komunizm wojenny i państwowy kapitalizm. Konferencja założyła nową gazetę – „Wolnyj Gołos Truda", której redaktorami zostali Grigorij Maksimow i Efrim Jarczuk. Najpełniejszą syndykalistyczną krytykę bolszewizmu dał Grigorij Maksimow. Bolszewicka władza, zdaniem Maksimowa, zastąpiła kapitalizm prywatny – kapitalizmem państwowym. Miejsce wielu właścicieli zajął jeden wielki niewywłaszczalny właściciel – państwo. Powstał nowy typ służalczości i nowa klasa zarządów zrodzona z dawnej inteligencji. Ambitne klasy średnie (głównie inteligencja) zastąpiły dawnych właścicieli i zbudowały inną strukturę klasową. Burżuazję zastąpiły biurokraci, pracownicy aparatu partyjnego i techniczni specjaliści.

W państwowym kapitalizmie nastąpiła niespotykana w historii świata koncentracja władzy politycznej i ekonomicznej. Artykuły Grigorija Makmisowa spowodowały, że bolszewicy zamknęli „Wolnyj Gołos Truda”.

Druga Wszechrosyjska Konferencja Anarcho-syndykalistów odbyła się w Moskwie w listopadzie 1918 r. Państwo rosyjskie określono mianem „Bolszewickiego Lewiatana”. Konferencja zażądała: syndykalizacji przemysłówek produkcji, która miała polegać na wywłaszczeniu państwa na rzecz społeczeństwa. Mimo skrajnej nienawiści do bolszewików, część anarchistów stała się tzw. „sowieckimi anarchistami” i przeszła do bezpośredniej współpracy z rządem przeciwko Białym.

W skład personelu Armii Czerwonej lub administracji wchodzili Bill Szatow, Anatolij Żeleźniaków, Aleksander Ge, Aleksander Szapiro, German Sandomierski, Aleksej Borowoi, Nikołaj Rogdajew, Wacław Machajski, Apollon Karelin, Juda Roszczin i wielu innych. Lenin popierał probolszewickie inicjatywy wśród anarchistów. W 1920 r. powstała prorządowa grupa Uniwersalistów. Jej ideologami zostali braci Gordin i German Askarow. Grupy probolszewickie starały się teoretycznie uzasadnić konieczność współpracy ze scentralizowanym państwem. Było to bardzo trudnym zadaniem. Apollon Karelin twierdził, że bolszewickie państwo broni się przed białą reakcją i jest przejściową fazą na drodze do anarchii. Teorie „przejściowej fazy” rozwijali także Wacław Machajski i Juda Roszczin. Na współpracę z bolszewikami zgodziła się tylko mała grupa liderów ruchu.

Nabat
W roku 1918 w obawie przed represjami większość udała się do kolebki anarchizmu – na Ukrainę. W Charkowie powstaje Konfederacja Anarchistycznych Organizacji „Nabat”. Konfederacja działa w Odessie, Jekaterinosławiu i Kijowie. „Nabat” łączy w sobie wszystkie odcienie anarchizmu. Głównym teoretykiem „zjednoczonego anarchizmu” staje się Wolin. Obok Wolina w Konfederacja działają: Aron Baron, Pitor Arszynow, Senya Fleszyn, Mark Mracznyi (Klawanskii), Anatoli Gorelik i Olga Taratuta. Konfederacja „Nabat”, w przeciwieństwie do Wszechrosyjskiej Federacji Anarchistów Apollona Karelina, nie jest użyteczna dla bolszewików. „Nabat” wystąpiła przeciwko teoriom „przejściowych form” na drodze ku anarchii. Rewolucja rosyjska, zdaniem Wolina, jest pierwszą falą rewolucji socjalnej, która zmieni kapitalizm w federację komun. Białe armie interwencyjne są głównym wrogiem anarchii. Z państwowym kapitalizmem bolszewików postanowiono poradzić sobie po pobiciu Białych. Konferencja zlecała tworzenie oddziałów partyzanckich poza Armią Czerwoną.

Pierwszy zjazd „Nabat” miał miejsce w Elizawetgrodzie w kwietniu 1919 r. Na zjeździe oskarżono bolszewików o zdradę rewolucji i zbudowanie chińskiego muru między partią a masami. Skrytykowano „sowiecki anarchizm” i Pananarchizm braci Gordin. „Nabat” nakazała bojkot Armii Czerwonej, jako autorytarnej i militarystycznej organizacji. Jednocześnie Konfederacja ogłosiła tymczasowy sojusz z bolszewikami przeciwko armiom interwencyjnym. „Nabat” postawiła na armie Partyzanckie. Wcieleniem w życie tego ideału było organizacja Nestora Machno w Hulaj Polu. Kiedy po układzie w Brześciu Litewskim na Ukrainę wkroczyły wojska niemieckie, Machno zorganizował partyzantkę. W czerwcu 1918 r. udał się do Moskwy, gdzie spotkał się z Kropotkinem, Swierdłowem i Leninem. Do Hulaj Pola wrócił w lipcu 1918 r. Machno dowodził całą partyzantką antyniemiecką między Dnieprem a Morzem Azowskim. We wrześniu 1918 r. rozbił Austriaków w bitwie o wieś Dibriwki. Zniszczył oddziały Petlury w wielkiej operacji w okolicach Jekatierinowsławia.

Dość szybko, na polecenie Trockiego, bolszewicy skazują Machno wraz z towarzyszami na wygnanie. Przemocą zlikwidowano Komunę im. Róży Luksemburg. Po wycofaniu się Czeka wkraczają do Hulaj Pola oddziały Denikina i dokonują reszty dzieła zniszczenia. Wydaje mu mi się, że opis tych kilka dni mówi nam bardzo wiele o sytuacji anarchizmu w ogóle. Czeka i Denikin niemalże zniszczyli komunę. Tymczasem Machno przeniósł się na zachód Ukrainy i tam zorganizował partyzantkę przeciwko Białym. W październiku i listopadzie 1919 r. partyzanci okupowali Jekatierinosław i Aleksandrowsk. Niestety Machno nie bardzo rozumiał procesy urbanizacji i bronił się teoriami o „zepsuciu miast” itp.

Dobijanie ruchu anarchistycznego
Kolejne perypetie Machnowów związane są z ofensywą Wrangla. Machno zwarł układ z bolszewikami. W zamian za pomoc, której Machno i tak by udzielił, bolszewicy zerwali układ. 25 listopada 1920 r. podczas sojuszniczej uroczystości bolszewików i Machnowów na Krymie, dowódcy anarchistów zostali aresztowani. Dzień później oddziały Trockiego wkroczyły do Hulaj Pola i zniszczyły zrekonstruowane komuny. Od tej pory produkcja rolna w Hulaj Polu przestaje istnieć. Jednocześnie Czeka aresztuje w Charkowie Konfederację „Nabat” i rozbija prawie wszystkie kluby w Rosji. Nestor Machno po śmierci swoich towarzyszy przechodzi przez skuty lodem Dniestr i ucieka do Rumunii. Z Rumunii udaje się na emigrację do Paryża. Lenin niezmiennie odpowiada na apele anarchistów z całego świata, że w Rosji aresztuje się tylko „anarcho-bandytów”, a nie „anarchistów ideowych”.

Aresztowano jednak wszystkich. Nawet lojalnych „sowieckich anarchistów”, jak braci Gordin, czy Judę Roszczona. Po likwidacji „Nabat” zamknięto Wolina, Arona i Fanie Baron, Olgę Taratutę, Anatolia Gorelika i wielu innych. Umieszczono ich głównie w Moskwie na Tagance i Butyrkach. Lenin nie zwraca uwagi na protesty takich ludzi jak Emma Goldman, czy Aleksandra Kołontaj. Nawet sędziwego Kropotkina Czeka zmusza do przeniesienia się z Moskwy do wsi Dmitrow. Kropotkin wcześniej wystąpił z listem do robotników Europy, aby zaniechali interwencji w Rosji nie dlatego, że postępowanie bolszewików jest prawidłowe, ale dlatego, że interwencja wzmacnia siły dyktatorskie i paraliżuje demokratyzację kraju. Kropotkin umarł 8.11.1921 r. Bolszewicy (Kamieniew) wypuścili na czas pogrzebu kilku anarchistów, aby wzięli udział w ceremonii. W demonstracji pogrzebowej bierze udział kilkadziesiąt tysięcy ludzi. Po raz ostatni nad ziemią rosyjską powiewają czarne sztandary. Procesja przechodzi koło więzienia w Butyrkach. Więźniowie odpowiadają pieśniami anarchistycznymi z roku 1905. Wszyscy rozumieją, że to już koniec ruchu w Rosji.

Po powstaniu kronsztadzkim aresztowano wszystkich anarchistów, którzy kiedykolwiek powiedzieli coś przeciwko bolszewikom. Zamknięto pro-bolszewicki Klub Anarchistów Uniwersalistów. W Tagance na znak protestu Maksimow, Wolin, Jarczuk, Narmasz i Mraczny organizaują strajk głodowy. Strajk głodowy wybuchł po oświadczeniu Lenina ,że „anarchiści w Rosji nie są w ogóle aresztowani”.

We wrześniu 1921 r. Czeka rozstrzeliwuje słynnego poetę anarcho-indywidualistę Lwa Czernego i Fanię Baron. W odpowiedzi na międzynarodowy protest deportowano do Berlina w styczniu 1922 Maksimowa, Wolina, Mracznego, Jarczuka i kilku innych. Nakazano wyjechać z kraju Emmie Goldman, Aleksandrowi Berkmanowi i na Wyspy Aleksandrowi Szapiro.

Po roku 1922 anarchistów z Moskwy i Piotrogrodu wywożono do obozów w okolice Archangielska i na Wyspy Sołowieckie.

Emigracja
Anarchiści, którym udało się emigrować, zajmują się obroną uwięzionych. Rozpoczyna działalność Komitet Obrony Rewolucjonistów Więzionych w Rosji (Berlin 1923-26), Fundacje Pomocy Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników na Rzecz Anarchistów i Anarcho-syndykalistów Wiezionych lub Zesłanych w Rosji (Berlin i Paryż 1926-1936) i Fundacja Aleksandra Berkmana. Jednak nic nie zdołało zapobiec masowej śmierci na zesłaniu. Jeszcze w latach dwudziestych części anarchistów udaje się emigrować. Podczas NEP-u działają w Rosji jedynie księgarnia „Gołos Truda” i Muzeum Kropotkina. „Gołos Truda” zamknięto w 1929 r. po aresztowaniu całej redakcji. Muzeum Kropotkina zamknął Stalin dopiero w 1938 r. Na emigracji następuje rozpad ruchu. We wczesnych latach dwudziestych Arszynow i Wolin wydają w Berline „Anarchiczeskii Wiestnik”. Anatoli Gorelik i część Konfederacji „Nabat” emigruje do Buenos Aires, gdzie wydają "Gołos Truda". Anatoli Gorelik umiera w 1956 r.

Piotr Arszynow założył Grupę Rosyjskich Anarcho-Komunistów za Granicą. Grupa wydaje „Dielo Truda”. Z gazetą współpracuje Nestor Machno. Arszynow i Machno wywołali ostatnią wielką dyskusję w historii rosyjskiego anarchizmu. Dyskusję tę wywołała wydana przez nich w 1926 r. „Organizacyjna Platforma Wszechświatowego Związku Anarchistów”. Platforma zakłada istnienie silnej władzy centralnej w związku. Autorów Platformy oskarżono o branie wzoru z bolszewickiej partii awangardy proletariatu. Autorzy Platformy, zdaniem Wolina, pragną zbudować „partię anarchistyczną” z misją opanowania mas. Tym samym łamią anarchistyczne pryncypia o asystowaniu, a nie przewodzeniu masom podczas rewolucji. Wynikiem takiej strategii musi być zerwanie z masami, a tym samym stworzenie nowego Czeka i represji. Batko Nestor Machno popełnia samobójstwo w 1934 r. W 1940 r. umiera Emma Goldman, w 1945 Wolin i w 1946 – Aleksander Szapiro. Grigorij Maksimow umiera w USA w 1950 r. W ostatnich latach życia zdążył napisać wspomnienia i kilka ciekawych opracowań historii ruchu. Do roku 1950 umierają wszyscy znani anarchiści oprócz Abbe Gordina. Gordin przebywał długo w USA, gdzie wydawał anarchistyczne czasopismo żydowskie. W 1940 r. publikują bardzo ciekawą analizę marksizmu jako quasi ideologii, we wczesnych latach pięćdziesiątych emigruje do Izraela. Umiera tam w 1964 r.

Na podstawie Artykuły Marka Wichrowskiego „Anarchizm rosyjski w XX w.” opublikowanego w 29 numerze pisma „Mać Pariadka”.

https://cia.media.pl/grigorij_maksimow_syndykalisci_w_rewolucji_rosyjskie... https://cia.media.pl/anarchisci_w_rewolucji_pazdziernikowej_1917 https://cia.media.pl/rosja1917