Sprawiedliwy Handel - jak to działa?

Model Sprawiedliwego Handlu proponuje takie rozwiązanie systemowe, w którym podmioty handlowe (producenci, handlowcy) sprawiedliwie dzielą się korzyściami pochodzącymi z relacji handlowych. Podstawowym wyznacznikiem działalności organizacji fair trade jest równoprawne partnerstwo i obopólny szacunek kształtowany w relacjach producenci – importerzy.

Ruch Sprawiedliwego Handlu narodził się w Stanach Zjednoczonych pod koniec lat czterdziestych XX wieku, w wyniku nawiązania kontaktów handlowych z biednymi spółdzielniami z południa USA przez organizację Ten Thousand Villages i SERRV International. Ponad dekadę później idea sprawiedliwego handlu dotarła do Europy, gdzie dyrektor brytyjskiego oddziału firmy Oxfam założył w 1964 roku pierwszą organizację alternatywnego handlu (Alternative Trade Organization).

Nadrzędnym celem wszelkich organizacji wyznających idee sprawiedliwego handlu jest przezwyciężanie biedy, walka z postępującą polaryzacją społeczeństw bogatej północy i biednego południa, zagwarantowanie producentom opłacalnej transakcji poprzez wypłacanie sprawiedliwej i stabilnej ceny za produkty przez nich wytworzone. Innym ważnym filarem sprawiedliwego handlu jest stosowanie długoterminowych umów handlowych, umożliwianie przedpłaty, a także wywieranie presji konsumenckiej i przymusu ekonomicznego w stosunku do firm utrzymujących się z pracy przymusowej i dziecięcej. Sprawiedliwy Handel zakłada dialog, przejrzystość i szacunek w relacjach między producentem a kupującym. Uczciwe ceny zapewniają farmerom możliwość godnego życia i rozwoju, prowadzą do wyrównania szans w handlu międzynarodowym. Jak na razie są one nierówne, chociażby ze względu na potężne dotacje jakimi USA czy UE wspomaga swoje rolnictwo, a także siłę nacisku jaką dysponują międzynarodowe korporacje w trakcie negocjacji z producentami z krajów Trzeciego Świata.

Główne kryteria Sprawiedliwego Handlu (na podst. Fair Trade Federation):

- sprawiedliwa płaca - gwarancja godnego wynagrodzenia dla pracowników zaangażowanych w wytwarzanie danego produktu oznacza minimalną płacę gwarantowaną ustawowo na terytorium kraju pracownika. Ponadto, aby obniżyć koszty produkcji organizacje Sprawiedliwego Handlu pomijają pośredników, współpracując bezpośrednio z producentami towarów.

- godne warunki pracy - pracownicy są zatrudnieni głównie w spółdzielniach i stowarzyszeniach niezależnych producentów, co umożliwia stworzenie alternatywy dla wielkich sieci handlowych i korporacji zatrudniających pracowników do produkcji masowej przy pracy taśmowej. Organizacje Sprawiedliwego Handlu angażują się przede wszystkim we współpracę z małymi przedsiębiorstwami, spółdzielniami i stowarzyszeniami będącymi własnością pracowników, demokratycznie zarządzanymi, przynoszącymi korzyści pracownikom i miejscowym społecznościom. Dzięki zrzeszaniu się niezależni producenci mają dostęp do kredytów, obniżają wydatki na surowce i uzyskują wyższe ceny za swoje wyroby

- świadome konsumowanie – organizacje Sprawiedliwego Handlu starają się edukować konsumentów w dziedzinie wspierania płac, godnych warunków pracy oraz praw pracowniczych. Rozpowszechniając informacje o producencie, kulturze i warunkach, w jakich powstał produkt, organizacje Sprawiedliwego Handlu zwiększają szacunek i zrozumienie między konsumentami a producentami z ubogich krajów. Edukują też środowiska opiniotwórcze w dziedzinie nierówności w handlu światowym.

- zrównoważony rozwój - wiele organizacji członkowskich Fair Trade Federation współpracuje z producentami w regionach o wysokiej różnorodności przyrodniczej nad opracowaniem produktów, których podstawą jest zrównoważone korzystanie z miejscowych zasobów naturalnych. Zachęcają uczestniczące w projektach społeczności do ochrony swojego środowiska naturalnego dla przyszłych pokoleń.

-wsparcie finansowe i techniczne - Organizacje członkowskie Fair Trade Federation, które kupują bezpośrednio od producentów, zapewniają producentom pomoc finansową w formie bezpośredniej pożyczki, płatności z góry lub przez pomoc w nawiązanie kontaktu ze źródłem finansowania. W przeciwieństwie do wielu importerów, którzy płacą za towar z dwumiesięcznym opóźnieniem, organizacje Sprawiedliwego Handlu często płacą z góry, tak, że producenci mają wystarczające środki na surowce i inne potrzeby w czasie produkcji. W przeciwieństwie do importerów komercyjnych organizacje Sprawiedliwego Handlu utrzymują długoterminowe stosunki handlowe ze swymi producentami i pomagają im w dostosowaniu się do zmieniających się trendów.

- szacunek dla tożsamości kulturowej - Organizacje Sprawiedliwego Handlu zachęcają do produkcji i opracowywania wyrobów opartych na tradycjach kulturowych producentów, adaptowanych do rynków zachodnich. Starają się wspierać zdolności artystyczne producentów w taki sposób, by zachować ich tożsamość kulturową.

- Odpowiedzialność społeczna - Finanse, polityka zarządzania i praktyki handlowe organizacji członkowskich Fair Trade Federation są publicznie dostępne i kontrolowane przez Fair Trade Federation. Podobnymi zasadami kieruje się zrzesznie europejskich organizacji Sprawiedliwego Handlu.

Obecnie w 18 krajach Europy istnieje około 100 organizacji importowych skupujących produkty bezpośrednio do zrzeszeń producentów z Południa. Sprzedają oni nabyte towary poprzez różne kanały zbytu m.in.: grupy solidarnościowe, katalogi wysyłkowe, sklepy ze zdrową żywnością, rynki lokalne tradycyjnego handlu komercyjnego, a także poprzez kanały instytucjonalne: w urzędach, kawiarniach i barach zakładowych itp. W roku 1990 powstała EFTA (European Fair Trade Association). Reprezentuje ona 12 organizacji importowych Sprawiedliwego Handlu w dziewięciu krajach Europy. Organizacje zrzeszone w EFTA są głównym europejskim importerem towarów Sprawiedliwego Handlu. Ostatnie badania, przeprowadzone w 25 krajach europejskich, dowodzą, że sprzedaż Sprawiedliwego Handlu w Europie rosła średnio o ponad 20% rocznie od roku 2000. Roczna wartość netto sprzedaży produktów Sprawiedliwego Handlu w Europie przekracza obecnie 660 milionów euro. Jest to ponad dwa razy więcej niż pięć lat temu. Sprawiedliwy Handel stał się zatem jednym z najszybciej rosnących rynków na świecie.

Produkty Sprawiedliwego Handlu można obecnie znaleźć w 55 tysiącach supermarketów na terenie całej Europy, a udział w rynku stał się w niektórych krajach znaczący: 47% wszystkich bananów, 28% kwiatów oraz 9% cukru sprzedawanego w Szwajcarii nosi znak certyfikacyjny Sprawiedliwego Handlu. W Wielkiej Brytanii, gdzie rynek jest ośmiokrotnie większy niż w Szwajcarii, certyfikowane produkty zdobyły 5% rynku cukru, 5,5% rynku bananów oraz 20% rynku kawy mielonej.

Zaczynając skromnie w latach pięćdziesiątych, Sprawiedliwy Handel rozrósł się w ruch światowy, przynosząc korzyści ponad pięciu milionom producentów i ich rodzinom w krajach rozwijających się. Obecnie istnieje ponad 2800 sklepów Sprawiedliwego Handlu (Worldshops, Weltladen) w Europie, sprzedających niemal wyłącznie produkty Sprawiedliwego Handlu, importowane przez ponad dwieście organizacji Sprawiedliwego Handlu. Ruch korzysta ze wsparcia ponad 100 tys. wolontariuszy z całej Europy.

Kryteria przyznawania certyfikatów i wykaz organizacji przyznających uprawnienia indywidualnym producentom i grupom producenckim:

Przyznawanie znaków i certyfikatów Sprawiedliwego Handlu leży w gestii niezależnej organizacji kontrolującej proces produkcji. Organizacja ta dba o to, aby spełnione zostały ustalone przez uprawnione do tego organa wymogi i standardy dotyczące produktów importowanych z krajów ubogich. Do głównych kryteriów podlegających kontroli przyznawania certyfikatów Sprawiedliwego Handlu należą wielkość danego przedsiębiorstwa/stowarzyszenia, ilość zatrudnionych pracowników, warunki pracy, wysokość wynagrodzenia, ilość pośredników uczestniczących w transakcji handlowej. Największą i najbardziej znaną organizacją kontrolującą producentów i handlowców jest Fair Trade Labeling Organizations International – FLO z siedzibą w Bonn. Ustanawia one ścisłe zasady obowiązujące w produkcji i obrocie towarami, regularnie certyfikuje ok. 420 organizacji producentów w 50 krajach Afryki, Azji, Ameryki Południowej obejmujących ok. 800 tys. rodzin i robotników. FLO jest związkiem krajowych organizacji certyfikacyjnych obejmującym kraje rozwiniętej północy, opracowuje również kryteria i standardy systemu Sprawiedliwego Handlu. Wysyła ona swych inspektorów do producentów, którzy uczestniczą w Sprawiedliwym Handlu lub chcą się do niego włączyć. Od wyników ich kontroli zależy przyznanie prawa używania znaku Sprawiedliwego Handlu na produktach.

Obecnie zostały opracowane standardy dotyczące następujących produktów:

1 spożywcze: banany, cukier, herbata, kakao, kawa, komosa ryżowa (quinoa), miód, owoce suszone, owoce i warzywa świeże, soki, orzechy/ziarna oleiste, przyprawy, ryż, wino;

2.pozostałe: kwiaty cięte, rośliny ozdobne, bawełna, piłki sportowe.

Trwają prace nad kryteriami certyfikacji herbat ziołowych i owocowych oraz wyrobów rzemieślniczych. Powstają wciąż nowe standardy, a ich spis i pełne brzmienie jest regularnie aktualizowane na stronach internetowych FLO.
Dla produktów wytworzonych i wprowadzonych do obrotu pod kontrolą FLO może zostać następnie wydany certyfikat FAIRTRADE z prawem używania odpowiedniego znaku certyfikacyjnego. Ważne jest, że system obrotu towarami Sprawiedliwego Handlu stawia określone wymagania wszystkim jego uczestnikom: producentom, handlowcom, przetwórcom i konsumentom. Dla konsumentów zakup towarów Sprawiedliwego Handlu oznacza zazwyczaj większy wydatek, ponieważ to właśnie oni przez swój wkład finansowy zapewniają realizację celów Sprawiedliwego Handlu. Nie znaczy to jednak, że za swoje pieniądze dotuje rolników czy rzemieślników w krajach ubogich bez względu na okoliczności. Dla producenta bowiem certyfikacja FLO i lepsza cena za jego produkty niesie zobowiązanie przestrzegania standardów FLO, co musi być przy regularnych kontrolach udowodnione. Ze względu na wysokie wymagania socjalne i ekologiczne nie każdy rolnik może uzyskać dla swych wyrobów certyfikat. Co jednak z produktami, które są sprzedawane jako towary Sprawiedliwego Handlu, ale nie mają znaku certyfikacyjnego FLO? Nie zawsze chodzi o oszustwo czy kłamliwą reklamę Istnieje np. Europejska Sieć Sklepów Sprawiedliwego Handlu (niem. Weltladen, ang. World Shops) – The Netwoork of European Worldshops, obejmująca ok. 2.500 sklepów w 13 krajach, zrzeszonych w 15 organizacjach narodowych, która przez swoje zasady gwarantuje, że sprzedawane w nich produkty spełniają standardy Sprawiedliwego Handlu. W sklepach tych obok żywności sprzedaje się też wyroby rękodzielnicze. Często też ze względu na koszty certyfikacji również żywność sprzedawana jest w tych sklepach bez oznakowania (powszechnie wiadomo, że w tych sklepach są wyłącznie towary Sprawiedliwego Handlu), ale są to te same produkty, co sprzedawane z oznakowaniem w hipermarketach, gdzie istnieje konieczność odróżnienia ich od innych towarów. Gwarancją sprawiedliwego podziału zysku jest jednak dobre imię, powszechna znajomość uczestniczących w sieci organizacji oraz przejrzystość ich działalności.

W styczniu 2004 r. w czasie Światowego Forum Społecznego w Mumbaju w Indiach Międzynarodowe Stowarzyszenie Sprawiedliwego Handlu (The International Fair Trade Assosiation - IFAT) wprowadziło Znak Organizacji Sprawiedliwego Handlu - Fair Trade Organization Mark - FTO Mark). Nie jest to znak certyfikacyjny dla towarów. IFAT przyznaje prawo używania tego znaku swoim handlowym organizacjom członkowskim z całego świata, które w swojej działalności spełniają standardy określone przez system monitoringu IFAT. Znaku tego nie mogą używać niehandlowi członkowie IFAT ani inne organizacje. Według stanu z listopada 2004 r. 140 organizacji członkowskich IFAT ma prawo używania znaku organizacji Sprawiedliwego Handlu.

Idea Sprawiedliwego Handlu, mimo iż bardzo szczytna, w doskonały sposób wpisuje się w logikę kapitalizmu. Przykładem są chociażby międzynarodowe korporacje, które wydając certyfikowaną serię produktów fair trade nie zmieniają zasad swojego funkcjonowania i całą masę pozostałych artykułów sprzedają opierając się na zasadzie wyzysku. Wydawanie takiej serii produktów ze znaczkiem sprawiedliwego handlu jest więc listkiem figowym dla korporacji które pod płaszczykiem wzniosłych idei realizują podstawowy cel gospodarki kapitalistycznej jakim jest akumulacja kapitału, a przy okazji zyskują, niesłusznie, miano firmy dbającej o interesy producentów. Ciekawa jest natomiast sama inicjatywa zapatystów, którzy pomijając cały system certyfikowania produktów próbują ideę sprawiedliwego handlu wcielić w życie i uczynić alternatywą dla gospodarki kapitalistycznej, alternatywą działającą na obrzeżach systemu.

Zapraszamy do sklepu internetowego, w którym można dokonać zakupu produktów fair trade, a także poszerzyć swoją wiedzę z dziedziny polityki, gospodarki oraz działalności szeroko rozumianego ruchu alterglobalistycznego.

www.sprawiedliwy-handel.pl

ul Św Antoniego 23, Wrocław

telefon : 71 782 7493