Daniel Grinberg - Ruch anarchistyczny w Europie Zachodniej 1870-1914 [PL] [PDF]

Niniejsza książka powstała na podstawie pracy habilitacyjnej prof. Daniela Grinberga. Ambicją autora, było ukazanie anarchizmu ― w całej złożoności i różnorodności ― takim, jakim był w istocie; we właściwych proporcjach, nie pomijając stron ciemnych czy wstydliwych, ale też nie zapominając o jego teoretycznym i praktycznym dorobku zachowującym do dziś aktualność.

Pobierz: Daniel Grinberg - Ruch anarchistyczny w Europie Zachodniej [PL] [PDF]

Wymaga to wkroczenia na obszary penetrowane przez naukę historyczną stanowczo zbyt rzadko. Ogromna większość dotychczasowej literatury przedmiotu koncentruje się na wątkach ideologicznych okraszonych elementami biografii kilku czołowych teoretyków oraz sugestywnymi opisami zamachów. Podejście tego rodzaju zamazuje całkowicie społeczny wymiar anarchizmu i ― co gorsza ― sprzyja pośrednio zakorzenianiu się fałszywych stereotypów. W odróżnieniu od prac z tego nurtu prezentowana rozprawa dotyczy zasadniczo anarchizmu jako ruchu społecznego, z wszystkimi konsekwencjami takiego wyboru.

Wypada więc z góry uprzedzić czytelników, że nie znajdą tu żelaznych punktów repertuaru wielu innych publikacji: omówienia konfliktu między Marksem a Bakuninem, sprawy Nieczajewa, rozbudowanych opisów krwawych zamachów bombowych, życiorysu Ravachola itp. Co więcej, tradycyjny model historii anarchizmu rozumianej jako chronologiczny wykład wydarzeń zastąpiony został ujęciem problemowym. W ten sposób, za cenę nieuchronnego powtarzania się niektórych wątków występujących w coraz to nowych kontekstach, można było przedstawić sprawy zazwyczaj przez historyków anarchizmu pomijane. Pozwoliło to również uniknąć istotnego przy podejściu diachronicznym niebezpieczeństwa dopatrywania się ciągłości poczynań tam, gdzie jej w rzeczywistości nie było.

Analiza anarchizmu jako ruchu społecznego wymagała zarazem szerszego niż zazwyczaj uwzględniania elementów z zakresu pokrewnych nauk społecznych ― socjologii, politologii czy psychologii. W nowocześnie pojmowanej humanistyce takie łączenie aspektów, sprzyjające zintegrowanemu ujęciu tematu, powinno stanowić regułę.

Przyjęte ramy czasowe, lata 1870 -1914, odpowiadają z grubsza okresowi szczytowego rozkwitu ruchu anarchistycznego w Europie, choć, naturalnie ― nie są wolne od pewnej dozy arbitralności. Tendencje antyautorytarne w ruchach społecznych lat sześćdziesiątych XIX w. zarysowały się stosunkowo wcześnie, lecz ich krystalizacja przeciągnęła się do końca 1872 r. Za wyborem roku 1870 przemawia fakt, że wtedy właśnie uformowała się opozycja antyautorytarna w łonie Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników.

Druga cezura wiąże się bezpośrednio z wybuchem I wojny światowej, która ― wyłączając Płw. Iberyjski ― zadała ludziom spod znaku czarnego sztandaru cios znacznie potężniejszy niż wszystkie dotychczasowe represje razem wzięte. Nigdy już później nie odzyskali po nim dawnego wigoru. Ramy terytorialne ― Europa Zachodnia ― są naturalną konsekwencją skali powiązań łączących aktywistów ruchu z tego obszaru. Pomimo zróżnicowanych warunków istniejących w poszczególnych krajach, anarchizm w całej Europie Zachodniej rozwijał się w zbliżonym rytmie, stykał się z podobnymi problemami i znajdował na nie podobne odpowiedzi. Zupełnie inaczej przedstawiała się natomiast jego sytuacja na terenie Austro-Węgier czy Cesarstwa Rosyjskiego, gdzie na dobrą sprawę rozwinął się dopiero w wieku XX, zaś styl działania grup odbiegał od wzorca z Zachodu. Całościowe ujęcie ruchu anarchistycznego, od Hiszpanii po Niemcy i od Wysp Brytyjskich po Płw. Apeniński, umożliwia spojrzenie porównawcze, którego tak brakuje niektórym monografiom poświęconym wybranym wycinkom terytorialnym...
Podstawą źródłową prezentowanej rozprawy są materiały ze zbiorów Maxa Nattlaua, Elisée Reclusa i Jamesa Guillaume'a przechowywane w Międzynarodowym Instytucie Historii Społecznej w Amsterdamie ― jednej z największych tego rodzaju placówek na świecie ― oraz archiwalia składające się na spuściznę po anarchizmie francuskim czasów belle époque z Archives Nationales w Paryżu. Istotne uzupełnienie tych zasobów stanowiły roczniki czasopism, druki ulotne oraz trudno dostępne książki i broszury ze zbiorów British Museum, Bibliothèque Nationale, Musée Sociale i Maison des Sciences de l'Homme (Paryż). Materiały te, pomimo luk i dysproporcji, pozwalają wyrobić sobie miarodajny pogląd na dokonania anarchistów w całej Europie Zachodniej.

Całość książki składa się z trzech części, kolejno analizujących anarchizm jako przedmiot badań i wyobrażeń, jako ideologię i jako, ruch społeczny. Część pierwsza omawia źródła i literaturę przedmiotu, jak również jego odbicia w twórczości artystycznej. Rozdziały następne poświęcone są zróżnicowaniu i przemianom ideologii libertarnej (anarchistycznej ― w tekście książki oba słowa o prawie identycznym znaczeniu i zbliżonej aurze emocjonalnej używane są wymiennie) na tle ogólnych przemian ruchu. Wreszcie część trzecia ― najważniejsza ― zajmuje się takimi problemami, jak geneza i typologia ruchu anarchistycznego, jego formy organizacyjne, strategia i taktyka działania, metody propagandowe czy kontakty ze światem zewnętrznym; zawiera charakterystykę działaczy na poziomie elit przywódczych oraz przeciętnych aktywistów; omawia typowe dla nich dziedziny aktywności.

Polecamy także:
Naomi Klein - No Logo [PL] [PDF]