Nowa Ekonomia Studiowania

Chciałbym się podzielić kilkoma refleksjami na temat nadchodzącej reformy szkolnictwa wyższego. A robię to dlatego, że dzięki jej krótkiej zapowiedzi, w nowym świetle zobaczyłem moje studiowanie jako student Erasmusa w Szwecji i jako free mover w Danii.

Zapowiadana reforma ma na celu zwiększenie dostępu do bezpłatnego kształcenia na poziomie uniwersyteckim. Nie ma w niej jednak niczego, co zapowiadałoby znaczące zwiększenie nakładów na szkolnictwo wyższe, na infrastrukturę, ani na cokolwiek, co zwiększałoby pojemność wyższych uczelni. Jedyne co ta reforma zmieni, to PRZEPUSTOWOŚĆ uniwersytetów.

Z jednej strony, aby ograniczyć czas studiowania (tzn. utrudnić studiowanie wielu kierunków) wprowadzony zostanie limit możliwych do zdobycia podczas studiów punktów ECTS. Z drugiej, reforma „mówi nam”, że wartością jest duża prędkość studiowania – możliwe będzie nawet przechodzenie na wyższy poziom gry z pominięciem levela magisterskiego.

Rezultat prawdopodobnie będzie olśniewający, widziałem podobne rozwiązania w Linköping i w Kopenhadze. Ci, którzy po prostu chcą zdobyć wyższe wykształcenie, przechodzić będą przez studia, zaliczając kursy łatwe, przyjazne i otwarte na wiedzę wnoszoną przez studentów. A co najważniejsze, będą to kursy za 10-15 ECTSów. Zainteresowani prędkością studenci będą więc dużo rzadziej przechodzić egzaminy. Jednocześnie ich satysfakcja ze studiowania wzrośnie, bo każdy poczuje się wysłuchany; każda wiedza będzie miała znaczenie. Uzyskanie tytułu będzie dla studentów tańsze w sensie wydatkowanego na studiowanie czasu.

Wraz ze wzrostem wymagań i poziomu trudności kursów, a tym samym wraz ze wzrostem kosztów prowadzenia każdego z nich, obniżać się będzie ich wartość liczona w punktach ECTS. Wybierać będą je tylko ci, którzy rzeczywiście będą chcieli „wiedzieć”. Najpewniej ci, którzy zostali hojniej obdarzeni różnymi rodzajami kapitałów i będą w stanie zamienić je jakoś na czas, będą skłonni uczestniczyć w zajęciach nawet przez 3-4 dni w tygodniu. Pozostałym wystarczą 1-2 dni w tygodniu.

Efektem reformy będzie też prawdopodobnie pojawienie się większej ilości studentów zagranicznych na polskich uczelniach. Wystarczy wyobrazić sobie ambitnych studentów z krajów, w których obciąża się studenta taką ilością zajęć jak dotychczas w Polsce, którzy nagle będą mieli czas na siedzenie w. Jako Erasmusowcy przeżywaliśmy takie fascynacje gwałtownym obniżeniem obciążeń – czy można jednym kursem w Szwecji zaliczyć semestr studiów w Polsce i jednocześnie mieć wrażenie, że nauczyło się więcej niż przez rok studiowania w kraju? Niektórzy Erasmusowcy zapragną oczywiście „obrobić bank” z ECTSami i wywieść ich z Polski jak najwięcej. Też próbowaliśmy tego na wyjeździe, bo czasami to aż się nudziliśmy studiując. Nic z tego rabunku nie będzie! Na straży nowego systemu także w Polsce stać będą administratorzy, tutorzy oraz studenci oprowadzający „nowych” bo zakręconych korytarzach instytucji i wprowadzających ich w bujne życie studenckie. Wszyscy zaczną zgodnie zniechęcać powtarzając: „Życie nie tylko po to jest, aby studiować”. Zdanie, które w obecnych warunkach pozwala spojrzeć na system edukacyjny z dystansem, będzie strzegło opłacalności nowego systemu.

Podsumowując, projekt reformy uruchomi na uniwersytetach strategię podobną do tej, wybieranej przez niektóre restauracje, które za stosunkowo niską cenę oferują „Jedz ile chcesz!”. Barierą utrudniającą kosztowanie co pikantniejszych potraw jest wtedy jednak konieczność pokrycia dodatkowych kosztów za napoje.

Paradoksem reformy jest pozostawienie stypendiów naukowych (będą wręcz wyższe) przy jednoczesnym zapewnianiu zwiększania udziału studentów w badaniach. Sposób dystrybucji tych stypendiów (średnia ocen) nie ma przecież nic wspólnego z Naukami, za to wiele z promowaniem konformizmu, wewnątrzzespołowej rywalizacji oraz egoizmu. Hodowanie takich cech wśród studentów utrudni uczelniom pozyskiwanie kadry zdolnej już zawodowo uprawiać Nauki opierające się coraz częściej na udziale w projektach badawczych.

Ukróceniem nadchodzących patologii byłoby uznanie studiowania za pracę (tym w istocie jest) i wypłacanie wszystkim podejmującym studia równowartość płacy minimalnej, tak by mogli swobodnie wybierać te kursy, które rzeczywiście będą rozwijały ich zdolności. A zamiast poniżającej walki o jak najwyższe oceny, studenci, podobnie jak pozostali naukowcy, powinni mieć możliwość ubiegania się o granty na swoje badania (czy zalążkiem takiego systemu okaże się projekt „Diamentowy Grant”?). Być może dzisiaj jeszcze wygląda to jak science-fiction, ale w ogólnym zarysie jest to model nauki wypracowany w krajach skandynawskich. Szkoda, że w Polsce będzie to możliwe dopiero, gdy na uniwersytety wejdzie niż demograficzny, a uczelnianą watą łasą na grube kursy o niczym będą tysiące Obcych, czyli studentów pochodzących z innych krajów. Wtedy dopiero zaczniemy dawać naszym fory, bo bez tego na uczelniach zabrakłoby ludzi chętnie mówiących w pracy po polsku.

Piotr Kowzan